Big Brother ziet alles op de Waddenzee

"En misschien een scheepje dat tussen Kornwerderzand en Harlingen vaart. Dat is niet genoeg om het scheepvaartverkeer te begeleiden", zegt Rense Bonnema van Rijkswaterstaat. Bonnema is als coördinator scheepvaartzaken betrokken bij de komst van de Zeeverkeerscentrale Waddenzee op Terschelling. In 2010 houden daar de verkeersleiders via geavanceerde apparatuur het scheepvaartverkeer op de Waddenzee en in de zeegaten in de gaten.

"Je kunt niet meer ongezien je hond uitlaten op de Richel." Heel het Wad met alle ondieptes, geulen en zandbanken gevangen in radarbeelden, zowel bij eb als bij vloed. In 2007 had de Zeeverkeerscentrale klaar moeten zijn, maar geen enkel bedrijf kon aan de eisen van Rijkswaterstaat voldoen.

"Of er zou bijvoorbeeld een mast van 40 meter op Griend moeten komen, met een radarschijf met een diameter van 7 meter erop", schetst directeur Arjen Bosch van Rijkswaterstaat Noord-Nederland. Dat was geen optie. "Het zou tijdrovende milieuprocedures opleveren over de vraag hoeveel vogels er tegenaan zouden vliegen en hoeveel zeehonden er last van zouden krijgen. Dat is het laatste wat we willen." TNO bekeek de eisen opnieuw. Door de radarbeelden van verschillende antennes te combineren, moet de totale radardekking optimaal zijn.

Op Vlieland, bij Harlingen en mogelijk bij Noordpolderzijl in Groningen komen hoge radarmasten. Die op de vuurtorens van Terschelling, Schiermonnikoog, Ameland en Texel worden vernieuwd. De radar zendt via de antennes elektromagnetische straling uit. De schepen en boeien reflecteren de straling en de radar ontvangt weer een echo. Zo kan afstand, snelheid en positie worden bepaald. Rijkswaterstaat wil de radarbeelden koppelen aan een videosysteem. Dat kan ook in de schemering en in de mist de schepen op de Waddenzee volgen. De beelden worden opgenomen.

"Als er eens iets mis zou gaan, kun je analyseren hoe dat is gebeurd. Deze combinatie is uniek. Er zijn al verzoeken vanuit het buitenland om eens te komen kijken", zegt directeur Bosch. Hij bestrijdt dat de veiligheid met het vertrek van de laatste vuurtorenwachters zal afnemen. De torens van Ameland (2005) en Texel (2003) zijn sinds enkele jaren onbemand. "Sindsdien zijn er echt niet meer ongelukken gebeurd. Die ervaring zien we ook in het buitenland. Daar zijn de torens al jaren onbemand", zegt Bosch. Willen de verkeersleiders via de apparatuur de scheepvaart straks goed kunnen waarnemen, moeten de boten wel uitgerust zijn met een radarreflector.

"Daar willen we in een campagne de recreatievaart op wijzen", aldus Bosch. Bonnema: "Straks zien we veel meer. De veiligheid neemt juist toe." Het zicht is overigens niet overal gelijk. In de spannende gebieden zoals de nauwe geulen naar de Harlinger haven en het zeegat tussen Vlieland en Terschelling wil Rijkswaterstaat de scheepvaart kunnen begeleiden en regelen. Om aanvaringen in het drukke vaarwater te voorkomen. "Daar moeten de beelden heel gedetailleerd zijn.

Ten zuidoosten van Ameland hoeft dat bijvoorbeeld niet." Sinds toenmalig minister Nelie Smit-Kroes in 1987 de discussie over de bemanning van de vuurtorens startte, laaien de gemoederen af en toe hoog op. "Dat is begrijpelijk, maar wij moeten moderniseren. De nieuwe apparatuur past simpelweg niet in de Brandaris. Aanpassen gaat niet, want het is een monument." Als de ervaringen positief zijn, verdwijnt in 2011 de laatste vuurtorenwachter van het Waddengebied.

Terschelling
Radarapparatuur en speciale camera’s moeten vanaf 2010 de scheepvaart op de Waddenzee en in de zeegaten observeren en registreren. Dat leek vorig jaar niet haalbaar, maar volgens nieuw onderzoek van TNO is het toch mogelijk. De vuurtorenwachters van de Brandaris zouden vorig jaar verhuizen naar een nieuwe Zeeverkeerscentrale op Terschelling, maar de aanbesteding van Rijkswaterstaat mislukte. "Niemand kon aan onze eisen voldoen. De radartechniek was het probleem. Wij wilden radardekking in het hele Waddengebied, zonder midden op het Wad een hoge mast te moeten plaatsen. Dat ging niet", vertelt directeur Arjen Bosch van Rijkswaterstaat Noord-Nederland. Onderzoekers van TNO bekeken de eisen opnieuw. Door radarbeelden van verschillende posten met elkaar te verbinden, moet de dekking toch haalbaar zijn, zegt Bosch. Er komen nieuwe radarantennes in Harlingen en op Vlieland. Zo is ook het lastige zeegat tussen Vlieland en Terschelling en de aanloop van de Harlinger haven goed zichtbaar. De radarbeelden worden gekoppeld aan speciale camera’s die ook beelden kunnen weergeven als er weinig licht is. Als de aanbesteding goed verloopt, zal de Zeeverkeerscentrale in 2010 draaien. De vuurtoren van Schiermonnikoog is dan in ieder geval nog een jaar de enige bemande toren op het Wad. In het proefjaar vergelijkt Rijkswaterstaat de waarnemingen met de apparatuur en die van de verkeersleiders. Na een evaluatie beslist Rijkswaterstaat of ook dat baken onbemand wordt.